Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku to miejsce poświęcone instytucji Poczty Polskiej w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Jednym z cenniejszych eksponatów są to dokumenty związane z obroną Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego nr 1 w Gdańsku. Celem muzeum jest podtrzymywanie pamięci o bohaterskich obrońcach Poczty Polskiej podczas wydarzeń z dnia 1 września 1939 roku. Oprócz eksponatów związanych z walkami w początkowym okresie II wojny światowej; muzeum jest dowodem na działalność patriotyczno-społeczną w Wolnym Mieście Gdańsk.
Do 2003 było oddziałek Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Dziś jest to już oddział Muzeum Gdańska. Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku, Westerplatte oraz Muzeum II Wojny Światowej to trzy miejsca, które należy zobaczyć aby na własne oczy zobaczyć i poznać historię pierwszych dni II wojny światowej.
Początki historycznego budynku
Miejsce, w którym stoi budynek Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku kiedyś był miejscem, w którym znajdował się gród polskich namiestników. Z czasem gród przejęli książęta z dynastii Sobiesławców, aż do 1308 roku i przybycia Krzyżaków.
13 listopada 1308 roku miała miejsce Rzeź Gdańska. Zakonnicy wymordowali – w zależności od źródła informacji- kilkuset ludzi, istniejące osady zostały doszczętnie spalone. Dopiero trzydzieści lat późnej powstał w tej okolicy zamek, który został siedzibą komtura. Po odzyskaniu miasta, w 1454 roku gdańszczanie zrównali zamek z ziemią, a teren pozostał zapomniany aż do 1629 roku. Powstał tu Dom Poprawy, gdzie wysyłano problematyczną młodzież, który w 1790 roku przekształcono w więzienie.
W XIX wieku powstał tu Królewski Szpital Garnizonowy nr 2. Na podstawie ustaleń traktatu wersalskiego 1920 roku w Gdańsku utworzono Dyrekcję Poczt i Telegrafów na Pomorze, rok później jej miejsce zajęła Dyrekcja Poczt i Telegrafów RP. Była to jedyna jednostka posiadająca połączenie telefoniczne z Polską. Pozostałe oddziały Poczty znajdowały się się kolejno: na Dworcu Głównym i w Młyniskach nad Martwą Wisłą. Jednak to Polski Urząd Pocztowo- Telegraficzny nr 1 w Gdańsku znajdujący się przy placu Heweliusza pozostawał głównym oddziałem zrzeszającym listonoszy.
Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku 1 września 1939 roku
1 września 1939 roku, godzina 4:45- właśnie wtedy rozpoczęły się wydarzenia, które zmieniły oblicze całego świata. W tym samym momencie rozpoczęto atak na Westerplatte i budynek Poczty Polskiej w Gdańsku. Oddziały Policji Porządkowej wraz z wsparciem oddziału wartowniczo-szturmowego Eimann i SS-Heimwehr Danzig rozpoczęły atak budynku.
W czasie gdy Niemcy rozpoczęli atak na gmach Poczty Polskiej, w oddziale przebywało łącznie 54 ludzi. 43 pracowników gdańskiej poczty, 10 pocztowców, którzy zostali oddelegowani z Gdyni praz Bydgoszczy, oraz jeden kolejarz pochodzący z Gdańska. Mieli oni do dyspozycji trzy lekkie karabiny maszynowe, pistolety, karabiny oraz kilka granatów ręcznych.
Sztab Główny Wojska Polskiego oszacował iż pocztowcy powinni być w stanie utrzymać obronę przez około 6 godzin. Do tego czasu oczekiwano odsieczy ze stronę Armii Pomorze. Niestety, pocztowcy nie otrzymali informacji o odwołaniu polecenia obrony- w przeciwieństwie do oddziałów broniących Westerplatte.
Pierwsza próba wdarcia się do budynku zakończyła się fiaskiem. Kolejne podejście do zburzenia murów budynku, tym razem z użyciem wparcia artyleryjskiego- również zakończyło się klęską nazistów. O godzinę 18 rozpoczęto wpompowywanie benzyny do piwnicy budynku Poczty Polskiej. Następnie substancja została podpalona za pomocą użycia miotaczy ognia.
Tragiczne losy obrońców Poczty Polskiej
Godzinę później została podjęta decyzja- Poczta Polska w Gdańsku musi skapitulować. Pierwszą osobą, która opuściła okupowany budynek był dr Jan Michoń. Naziści nie uszanowali chęci poddania się, i pomimo trzymania przez Michonia białej flagi- zastrzelili go na miejscu. Następnie naczelnik poczty Józef Wąsik, opuszczający budynek zaraz po Michoniu; zginął w płomieniach zaatakowany miotaczem płomieni. W tym samym czasie z budynku usiłował wydostać się Bronisław Szulc, został on również potraktowany miotaczem płomieni oraz postrzelony.
Jedynie 6 z 54 osób udało się uciec. Zostali jednak aresztowani dzień póżniej. Szesnastu rannych zostało odtransportowanych do szpitala, z czego sześć osób zmarło na skutek głównie poparzeń. Obrońców Poczty przetrzymywano w Victoriaschule, gdzie byli torturowani i 8 września poddani procesowi sądowemu. Większość ze złapanych pocztowców została rozstrzelana przez nazistów.
Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku
Budynek, w którym obecnie znajduje się muzeum został wpisany do rejestru zabytków 1967 roku. Dwa lata później zostało tu otwarte wrocławskie Muzeum Poczty i Telekomunikacji. Przywrócono również działalność Urzędu Pocztowego Gdańsk 1. W 2003 roku Muzeum Poczty Polskiej zostało wcielone do Muzeum Historycznego Miasta Gdańska- dziś znanego po prostu jako Muzeum Gdańska.
Obecnie w zbiorach muzeum znajdują się dokumenty (zarówno drukowane jak i pisane odręcznie) pokazujące działalność patriotyczno-społeczną Polaków żyjących w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920-1939. Zachowane są również eksponaty związane z działalnością pocztową. W związku z nieodłączną historią budynku związaną z rozpoczęciem II wojny światowej oraz bohaterskiej ofiary pocztowców- jedne z cenniejszych pamiątek związane są właśnie z wydarzeniami z 1 września 1939 roku.
Wybierając się do muzeum możemy zwiedzić kilka specjalnie przygotowanych pomieszczeń, oddających pamięć konkretnym okresom historii budynku.
Sala główna
Jest to największą ze wszystkich sal w muzeum. Cała wystawa znajdująca się w sali głównej poświęcona jest przedstawieniu historii obrony Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego Gdańsk 1. Właśnie tu zapoznamy się historią opowiedzianą przez samych uczestników i świadków. Dostępny do obejrzenia jest historyczny dokument datowany na 3 lipca 1939. Przedstawia on plan ataku na budynek poczty, przygotowany przez Polizeiobermeistra Ericha Goertza.
Na własne oczy możemy zobaczyć tu replikę niemieckiej armaty polowej, z której ostrzeliwano oddział.
Nowootwarte ekspozycja gromadzi przedmioty codziennego użytku, które odzyskano podczas ekshumacji ciał pocztowców. W 1991 roku ciała zostały odnalezione w mogile znajdującej się przy alei Jana Pawła II. Wśród bibelotów znajdziemy medaliki, obrączkę, guziki oraz okulary.
Pokój Naczelnika
Zachodząc do tego pokoju znajdziemy się w butach pracownika Urzędu Pocztowego w Gdańsku. Zobaczyć tu można oryginalne biurko i przybory pochodzące z okresu międzywojennego. Z całą pewnością jednym z reliktów przeszłości jest spluwaczka oraz zdjęcia, które zostały wykonane w 1928 roku.
Jeśli ciekawi nas jak wygląda dalekopis lub telegraf- w takim razie Pokój Naczelnika to miejsce, do którego należy się udać! Na wystawie znajdziemy również kolekcję znaczków pocztowych z różnego okresu historycznego
Sala Polonii Gdańskiej
Liczba polskiej ludności w Wolnym Mieście Gdańsk nie była wysoka, szacuje się że był to przedział od 9 do 13%. Mimo równouprawnienia jakie obiecywała Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska, Polacy byli jawnie dyskryminowani. Po objęciu władzy przez nazistów 1933 roku sytuacja Polonii ulegała stałemu pogorszeniu.
Sala Polonii Gdańskiej to miejsce poświęcone upamiętnieniu aktywności podejmowanych przez Polaków żyjących na terenach Wolnego Miasta Gdańska. Znajdziemy tu między innymi sztandar Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej oraz świadectwa pochodzące ze szkół polskich. Gmina, Polska, Związek Polaków, Gdańska Macierz Szkolna- dokumenty związane z tymi oraz wieloma innymi organizacjami dostępne są do wglądu dla zwiedzających.
Korytarz
Jest poświęcony pamięci obrońców Poczty Polskiej uwiecznionej w sztuce- głównie w literaturze oraz muzyce. W korytarzy znajdziemy powieść Güntera Grassa „Blaszany Bębenek”, w powieści jednym z bohaterów jest pracownik Poczty Polskiej w Gdańsku, Jan Broński. Na kanwie tej historii powstał film o tym samym tytule, w reżyserii Volkera Schlöndorffa. W roli Brońskiego możemy zobaczyć Daniela Olbrychskiego. Kolejnym filmem poruszającym temat obrony placówki jest dzieło Stanisława Różewicza- „Wolne Miasto”.
Oprócz dzieł fikcji, odnajdziemy tu również książki popularnonaukowe. Między innymi „Poczta Polska w Gdańsku: dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego.” Dowiemy się z niej historii procesów jakie odbywały się na pocztowcach po zakończeniu obronny.
W Korytarzu znajdują się również odznaczenia przyznane obrońcom Poczty Polskiej w Gdańsku.