W sierpniu 1980 roku Polska stanęła w obliczu znaczących przemian, które rozpoczęły się od strajków na Wybrzeżu. Niewielu spodziewało się wtedy, że te wydarzenia zapoczątkują zmiany nie tylko w kraju, ale i w całej Europie. Wydarzenia te na zawsze zmieniły bieg historii Polski.
Początek strajków na Wybrzeżu
14 sierpnia 1980 roku Stocznia Gdańska przerwała pracę. Początkowo lokalny protest, wywołany zwolnieniem opozycjonistki Anny Walentynowicz, szybko przekształcił się w szerzej zakrojony ruch. Dwa dni później powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), który przejął kierownictwo nad działaniami strajkowymi. Kolejne dni przyniosły podobne protesty w Szczecinie, gdzie również zawiązano MKS. Strajkujący przedstawili swoje żądania, a niepowodzenie prób stłumienia protestów zmusiło rząd do negocjacji.
Porozumienia Sierpniowe – kluczowe ustalenia
30 sierpnia w Szczecinie podpisano pierwsze z porozumień, które przyniosło strajkującym pewne korzyści ekonomiczne i socjalne. Mimo że nie wszystkie postulaty zostały dokładnie sprecyzowane, rząd obiecał m.in. budowę tablicy upamiętniającej ofiary Grudnia 1970, podwyżki płac oraz skrócenie czasu oczekiwania na mieszkania. Obiecano także przywrócenie do pracy osób zwolnionych za działalność strajkową po indywidualnej weryfikacji.
Podpisanie porozumienia w Gdańsku
Dzień później, 31 sierpnia, w Gdańsku zawarto kolejne porozumienie, które okazało się bardziej szczegółowe i kompleksowe. Na jego mocy miały powstać nowe, niezależne związki zawodowe, a rząd obiecał ograniczenie cenzury oraz transmitowanie mszy świętej w radiu. Zobowiązano się także do przywrócenia do pracy robotników i studentów zwolnionych po wcześniejszych strajkach, bez potrzeby indywidualnej oceny przypadków.
Kolejne porozumienia i ich konsekwencje
Mimo podpisanych porozumień, strajki nie ustały. Robotnicy w innych regionach, takich jak Śląsk, również domagali się niezależnych związków. 3 września w Jastrzębiu zawarto następne porozumienie, które potwierdziło wcześniejsze ustalenia z Gdańska, a także zniosło czterobrygadowy system pracy w górnictwie i zapewniło wolne soboty i niedziele od 1981 roku.
W kolejnych tygodniach podpisano dalsze porozumienia, z których najistotniejsze było to z Katowic z 11 września, rozszerzające gwarancje dotyczące tworzenia niezależnych związków zawodowych na cały kraj.
Te historyczne porozumienia stały się fundamentem dla późniejszych przemian demokratycznych w Polsce i miały wpływ na rozwój ruchu „Solidarność”, który odegrał kluczową rolę w przemianach ustrojowych lat 80. XX wieku.
Autor: Biuro Badań Historycznych IPN